aktualności

Święty Mikołaj



Święty Mikołaj – w obrządku wschodnim często traktowany jest przez wiernych na równi z Matką Boską i apostołami, czasem zaliczany, obok Boga i Chrystusa, do Trójcy Świętej. W zachodniej Europie należał do tzw. 14 orędowników i przed spopularyzowaniem się kultu św. Antoniego Padewskiego był wzywany we wszystkich nagłych potrzebach.

Święty Mikołaj jest patronem wielu kościołów (m.in. w Brzezinach k. Wielopola Skrzyńskiego, który konsekrowano w 1501 r.), bractw, i stowarzyszeń, rybaków, podróżnych, przewoźników, budowniczych mostów, piekarzy, dzieci, panien, kupców (w szczególności handlujących olejem, ziołami i lekarstwami), krawców, tkaczy, księży i mnichów. Imię świętego przywoływano podczas gwałtownej burzy na morzu, chorób i zaraz oraz ochrony przed złodziejami.

W ikonografii bywa przedstawiany w szatach biskupich z atrybutami symbolizującymi czyny, których dokonał, tj. trzema złotymi kulami lub woreczkami z pieniędzmi, cebrzykiem z trojgiem dzieci, a w malarstwie ludowym dodatkowo sylwetkami wilków i owiec dla podkreślenia, że był opiekunem pasterzy oraz trzód.

W ludowej religijności zachowały się wierzenia, że św. Mikołaj pośredniczy w przekazywaniu modlitw do Boga, a ponadto pełni funkcję stróża bram raju i przewodnika dusz po świecie zmarłych. Rzeszowskie należy do regionów, gdzie kult św. Mikołaja był do niedawana niezwykle popularny. Starsi mieszkańcy wsi codziennie odmawiali modlitewki do świętego, a w wielu przydrożnych kapliczkach były obrazy lub rzeźby przedstawiające jego wizerunek.

Współcześnie św. Mikołaj kojarzy się głównie z postacią dobrotliwego staruszka z długą siwą brodą, przynoszącego prezenty dzieciom. Geneza tego zwyczaju sięga czasów średniowiecza, kiedy domy w okresie późnej jesieni odwiedzały korowody przebierańców. Dzięki późniejszym staraniom kościoła korowody traktowane jako  pozostałości obrzędów pogańskich zostały zastąpione przez przedstawienia popularyzujące żywot św. Mikołaja, z którymi organizatorzy, tj. głównie żacy, odwiedzali domy w miastach. Z czasem liczba biorących udział w przedstawieniu została zredukowana do trzech: Mikołaja, Diabła i Anioła. Dzieci w domach odwiedzanych przez orszak po odmówieniu modlitwy były obdarowywane przez św. Mikołaja słodyczami przygotowanymi wcześniej przez rodziców. Zwyczaj dawania prezentów dzieciom wiejskim upowszechnił się bardzo późno; w bogatszych rodzinach – i to nie wszędzie – dopiero na pocz. XX w. Jednak rzadko były to odwiedziny przebranego św. Mikołaja. Częściej skromne prezenty wkładano pod poduszkę dziecka w nocy z 5 na 6 grudnia.

Na podstawie:
Krzysztof Ruszel, „Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem”, Rzeszów 2004, s. 247-249.