ETNOnotatnik

Batikowe pisanki

W kulturze ludowej jajo miało szczególne znaczenie - symbolizowało życie, płodność, urodzaj. Pełniło ważne funkcje w obrzędowości (zwłaszcza wiosennej oraz poświęconej zmarłym), lecznictwie, a także magii.

W interpretacji chrześcijańskiej jajo stało się symbolem Zmartwychwstałego Chrystusa. Zdobione jajka zwane pisankami pełniły ważną rolę w obrzędowości wielkanocnej.

Jaja zdobiono techniką batikową (woskową). Roztapiano wosk pszczeli i przy pomocy szpilki lub malutkiego lejka rysowano gorącym woskiem wzory na jajku. Gdy wykonano wzór jajo zanurzano w barwniku i ścierano nadmiar wosku. Zabieg ten można było wielokrotnie powtarzać, aż do uzyskania pożądanego efektu. Należało pamiętać, aby zaczynać barwienie od najjaśniejszego koloru.

Do barwienia skorupek jaj stosowano naturalne barwniki: korę dębu oraz olchy (kolor brunatny), łupiny z cebuli (kolor brązowy), pędy z młodego żyta (kolor zielony). Do zdobienia jaj wykorzystywano między innymi takie wzory, jak gwiazdy, palmy (rózgi) czy łańcuszki.

Batik to nie tylko technika zdobienia wielkanocnych pisanek, ale również znana w wielu zakątkach świata technika zdobienia tkanin (przykładowo na Jawie stanowi ważny element kultury tradycyjnej). Polega ona na pokrywaniu naturalnej tkaniny (bawełny lub jedwabiu) gorącym woskiem i zanurzaniu jej w barwniku. Miejsca, które nie zostały pokryte woskiem zabarwiają się tworząc kolorowe wzory. Tak jak przy pisankach, proces barwienia można wielokrotnie powtarzać, zaczynając farbowanie od najjaśniejszego koloru.

W Polsce technikę batiku stosowano nie tylko do zdobienia wielkanocnych pisanek, ale także w ludowym farbiarstwie (szczególnie na Podhalu i Orawie), gdzie w wieku XIX upowszechnił się druk batikowy wykorzystywany do zdobienia spódnic.

Źródło:
Krzysztof Ruszel "Leksykon kultury ludowej w Rzeszowskiem", Rzeszów 2004.