Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie
Zasadniczym celem zrealizowanego w latach 2018-2019 zadania było zebranie kompletnych i wiarygodnych informacji dotyczących kolędowania, kolęd a także wszelkich informacji o obrzędowości Godnich Świąt związanej z tradycjami kolędniczymi i ich współczesnymi przemianami, jakie można do dziś zaobserwować na terenach Lasowiaków i Rzeszowiaków – obszarze statutowego działania Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.
Zadanie zostało wsparte przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwo Podkarpackie. Koordynatorkami projektu były dr hab. Katarzyna Smyk i dr Jolanta Dragan.
Projekt zdobył Główną Nagrodę w kategorii projekty naukowo-badawcze w 40. Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2019.
Zadanie zostało wsparte przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwo Podkarpackie. Koordynatorkami projektu były dr hab. Katarzyna Smyk i dr Jolanta Dragan.
Projekt zdobył Główną Nagrodę w kategorii projekty naukowo-badawcze w 40. Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla 2019.
Potrzeba badań
Obrzędowość i folklor są najbardziej wrażliwe na zmiany i nowe trendy sfer dziedzictwa kulturowego. Można to zaobserwować właśnie na przykładzie tradycji kolędniczych, gdzie zauważyć można nie tylko pogłębianie rozpadu starej tradycji, ale też powstawanie zjawisk nowych (np. „pochody Trzech Króli”), także instytucjonalizację form tradycyjnych i podejmowanie różnych jakościowo zabiegów rekonstrukcyjnych.
Celem zadania było rozbudzenie zainteresowania rodzimą tradycją wśród mieszkańców Rzeszowszczyzny oraz chęci poznania tradycyjnej kultury i jej współczesnych przejawów, a w szczególności bogatych tradycji związanych z Godnimi Świętami i tradycjami kolędniczymi, a także ich popularyzacja.
Celem zadania było rozbudzenie zainteresowania rodzimą tradycją wśród mieszkańców Rzeszowszczyzny oraz chęci poznania tradycyjnej kultury i jej współczesnych przejawów, a w szczególności bogatych tradycji związanych z Godnimi Świętami i tradycjami kolędniczymi, a także ich popularyzacja.
Bogactwo materiału
Pozyskane materiały zawierają szereg informacji o tradycyjnych, wszystkich formach kolędowania, jakie występowały na Rzeszowszczyźnie, ich dawniejszym kształcie oraz przemianach. Szczególnie interesujące okazały się wiadomości o tzw. kolędach teatralnych (kolęda z Herodem, kolęda z rajem), a także dotyczące kolędowania z szopką kukiełkową. Udało się pozyskać cały scenariusz takiego kolędowania wraz z tradycyjnymi pieśniami, które mu towarzyszą. Pozyskano również interesujące informacje o kolędowaniu w dzień Świętego Szczepana (owsiarze, śmieciarze), noworocznym (turki, draby, szczodraki, pałaźniki) a także wiosennym i zapustnym (bekusy, draby, pochody zapustne, żaczki, po śmigurcie). Pozyskano również wyjątkowe informacje dotyczące kolędowania dziadów – zapomnianej, tradycyjnej formy chodzenia po kolędzie. Warty podkreślenia jest rewelacyjny zasób wiadomości, jakie udało się zebrać w odniesieniu do kolędowania przez dziewczyny, chodzenia na kurki (zapomniana forma kolędowania), ciekawych jasełek (tekst i forma zaczerpnięta z tradycyjnego kolędowania) oraz kolędowania wiosennego, a także zapustnego. Pozyskano również wyjątkowe informacje dotyczące kolędowania z żywym zwierzęciem – koniem, które jeszcze kilkanaście lat temu występowało m.in. w okolicach Jeżowego.
Na szczególną uwagę zasługują zarejestrowane pieśni towarzyszące tradycyjnemu kolędowaniu. Są to pastorałki, kolędy, ale również tzw. kolędy życzące, które kolędnicy śpiewali gospodarzom w formie składania życzeń pomyślności, dobrego urodzaju i zdrowia, pannom – zamążpójścia, a kawalerom – ożenku w przyszłym roku.
Zebrano również fotografie, przedstawiające różne akcesoria kolędnicze, rejestrujące współczesne kolędowanie, a także z lat wcześniejszych (będące odwzorowaniem materiałów archiwalnych, przechowywanych w prywatnych archiwach). Na szczególną uwagę zasługują relacje fotograficzne z kolędowania noworocznego oraz z Orszaków Trzech Królów.
Dokonano rejestracji filmów dokumentacyjnych, prezentujących różne aspekty kolędowania, zarówno tradycyjnego, jak i jego współczesnych przejawów.
Oprócz wersji fonicznych wywiadów nagrano również kilkadziesiąt różnych pieśni, oracji, życzeń i recytacji scenariuszy kolędniczych. Najciekawsze z nich zostały transkrybowane. Pozyskano karty transkrypcyjne melodii pieśni kolędniczych, transkrypcje tekstów pieśni i oracji kolędniczych oraz recytowanych lub rejestrowanych jako dokument wizualny scenariuszy widowisk kolędniczych.
Na szczególną uwagę zasługują zarejestrowane pieśni towarzyszące tradycyjnemu kolędowaniu. Są to pastorałki, kolędy, ale również tzw. kolędy życzące, które kolędnicy śpiewali gospodarzom w formie składania życzeń pomyślności, dobrego urodzaju i zdrowia, pannom – zamążpójścia, a kawalerom – ożenku w przyszłym roku.
Zebrano również fotografie, przedstawiające różne akcesoria kolędnicze, rejestrujące współczesne kolędowanie, a także z lat wcześniejszych (będące odwzorowaniem materiałów archiwalnych, przechowywanych w prywatnych archiwach). Na szczególną uwagę zasługują relacje fotograficzne z kolędowania noworocznego oraz z Orszaków Trzech Królów.
Dokonano rejestracji filmów dokumentacyjnych, prezentujących różne aspekty kolędowania, zarówno tradycyjnego, jak i jego współczesnych przejawów.
Oprócz wersji fonicznych wywiadów nagrano również kilkadziesiąt różnych pieśni, oracji, życzeń i recytacji scenariuszy kolędniczych. Najciekawsze z nich zostały transkrybowane. Pozyskano karty transkrypcyjne melodii pieśni kolędniczych, transkrypcje tekstów pieśni i oracji kolędniczych oraz recytowanych lub rejestrowanych jako dokument wizualny scenariuszy widowisk kolędniczych.
Materiały źródłowe
Całość materiałów zebranych w trakcie badań terenowych oraz wspomniane transkrypcje zostały zarchiwizowane w Archiwum Naukowym Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej. Zapraszamy do zapoznania się z częścią pozyskanych materiałów. Znajdziecie tu filmy z mieszkańcami regionu, transkrypcje wywiadów, fotografie, a także obszerną publikację – kompendium wiedzy o tradycjach bożonarodzeniowych i kolędniczych na Rzeszowszczyźnie.
Karty transkrypcyjne
15
zdjęć
Zespół kolędniczy w domu Państwa Emilii i Jana Adamczyków w Mazurach
Zespół kolędniczy z Łazor w Gminnym Ośrodku Kultury w Harasiukach
Publikacja
Z wielką radością informujemy, że wraz z Towarzystwem Wydawniczym "Historia Iagellonica" właśnie wydaliśmy „Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie”!
To bardzo ważna publikacja podsumowująca kilkuletnie badania nad tradycyjną kulturą oraz jej współczesnymi przejawami, a w szczególności bogatymi tradycjami związanymi z Godnimi Świętami i kolędowaniem na terenach Lasowiaków i Rzeszowiaków – obszarach statutowego działania Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.
Jesteśmy przekonani, że wraz z Towarzystwem Wydawniczym "Historia Iagellonica" udało nam się stworzyć swoiste kompendium wiedzy o tradycjach bożonarodzeniowych i kolędniczych na Rzeszowszczyźnie.
Jest ona dostępna on-line.
Jesteśmy przekonani, że wraz z Towarzystwem Wydawniczym "Historia Iagellonica" udało nam się stworzyć swoiste kompendium wiedzy o tradycjach bożonarodzeniowych i kolędniczych na Rzeszowszczyźnie.
Jest ona dostępna on-line.
Galeria fotografii
Draby noworoczne, sąsiedzi
12
zdjęć
Draby zapustne
3
zdjęcia
Kolęda z turoniem
8
zdjęć
Kolęda z Herodem
21
zdjęć
Jasełka
4
zdjęcia
Kochany, miejsce jasełek i zwierzęta występujące w widowisku
19
zdjęć
Kolęda z szopką
5
zdjęć
Akcesoria i rekwizyty kolędnicze
18
zdjęć
Orszak Trzech Króli
7
zdjęć
