Publikacje popularnonaukowe i naukowe

  

Las w życiu i kulturze mieszkańców Rzeszowszczyzny

Pod redakcją dr hab. Katarzyny Smyk, dr Jolanty Dragan i dr. Janusza Radwańskiego

Książka jest owocem projektu naukowo-badawczego realizowanego w latach 2021-2023. Celem projektu było dokonanie opisu lasów z terenu Lasowiaków i Rzeszowiaków, a także nakreślenie historii połaci leśnych oraz ich funkcji i przemian na przestrzeni stuleci, by w następnej kolejności zrekonstruować społeczno-kulturowy obraz lasu.

Las w życiu społeczeństw stanowił fundament życia i przetrwania, generował ogrom znaczeń, kształtował różne typy postaw. Dla Lasowiaków był naturalnym miejscem życia (orbis interior), natomiast dla Rzeszowiaków stanowił jedno ze źródeł utrzymania, postrzegano go jednak jako przestrzeń obcą (orbis exterior). Tę hipotezę badawczą starano się zweryfikować, podejmując zaplanowane działania: przeprowadzenie kwerend i badań terenowych, opracowanie i zarchiwizowanie materiałów oraz opublikowanie książki.

Publikacja „Las w życiu i kulturze mieszkańców Rzeszowczyzny” zawiera kilkanaście artykułów naukowych, zaopatrzona jest w fotografie, wykazy materiałów źródłowych oraz zapisy melodii i tekstów pieśni „leśnych”. Analiza zawarta w publikacji potwierdziła hipotezę o odmiennym postrzeganiu lasu i jego roli w życiu Lasowiaków i Rzeszowiaków.

Zadanie zrealizowano dzięki wsparciu finansowemu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwa Podkarpackiego.

Spis treści

Las – wieczne trwanie, wieczna fascynacja – Katarzyna Smyk, Jolanta Dragan

Tło historyczne
Z dziejów lasów na Rzeszowszczyźnie (od czasów zaborów do II wojny światowej) – Robert Lipelt

Las dla człowieka – żywiciel i miejsce życia: perspektywa pragmatyczna
1. Las w tradycyjnym rzemiośle i pracach gospodarskich – Adam Dragan, Wojciech Dragan
2. Do lasu po jedzenie – znaczenie zbieractwa we wzbogaceniu pożywienia – Mariola Tymochowicz
3. Nie tylko opał. Lasy dzisiaj – Bartłomiej Peret, Magdalena Fołta, Janusz Radwański:

Las w systemie wartości mieszkańców Rzeszowszczyzny: perspektywa symboliczna
1. Echa tradycyjnych wierzeń związanych z lasem w przekazach współczesnych mieszkańców Rzeszowszczyzny – Elżbieta Dudek-Młynarska:
2. Lasy na Rzeszowszczyźnie – miejsca święte i przeklęte – Beata Maksymiuk-Pacek
3. Las w obrzędowości dorocznej i rodzinnej – Jolanta Dragan:
4. Las w tradycyjnym lecznictwie ludowym – Urszula Rzeszut-Baran
5. Las w języku mieszkańców Rzeszowszczyzny – Janusz Radwański
6. Las w folklorze słownym Rzeszowszczyzny – Katarzyna Smyk
7. Obraz lasu w poezji ludowej Rzeszowszczyzny – Janusz Radwański
8. Lasy, zwierzęta i ptaki w pieśniach z terenu Rzeszowszczyzny – Tomasz Nowak
9. Motywy lasu w sztukach plastycznych Rzeszowszczyzny – Anna Piera

Literatura cytowana i rozwiązanie skrótów
Forests – eternal existence, eternal fascination. Summary – Katarzyna Smyk, Jolanta Dragan

Materiały
1. Wywiady z badań terenowych z lat 2008-2022
2. Pieśni

Aneks graficzny
1. Mapy zasięgów
2. Zapisy melodii i tekstów pieśni

 

Muzea na wolnym powietrzu. Antycypacje

Pod redakcją dr hab. Katarzyny Barańskiej, dr hab. Moniki Murzyn-Kupisz i prof. dr. hab. Jana Święcha

Obchodzony w  2019 r. jubileusz 60-lecia Muzeum i 40-lecia istnienia parku etnograficznego otworzył pole do rozważań o przyszłości muzeów na wolnym powietrzu. Treści zawarte w książce są więc identyfikacją i opisem dających się już zauważyć bądź antycypować uwarunkowań i konieczności.

Publikacja dofinansowana z subwencji naukowej Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego została wydana wraz z Towarzystwem Wydawniczym „Historia Iagellonica”.

Spis treści

„Punkt wyjścia” – Jacek Bardan

Muzeum wobec przemian

„Muzeum a przemiany społeczno-kulturowe – katalizator rozwoju czy obciążenie?” – Katarzyna Barańska

„Lokalne muzeum vs. McDonald’s, interpretacja vs. standaryzacja, czyli muzea skansenowskie wobec globalizacji” – Sebastian Wacięga

„Muzeum i co dalej? Niedokończona próba diagnozy” – Piotr Majewski

Muzeum w otoczeniu

„Wieloaspektowość i specyfika relacji muzeów na wolnym powietrzu z ich społeczno-ekonomicznym otoczeniem” – Monika Murzyn-Kupisz

„Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach i jego relacje z otoczeniem” – Henryk Soja

„O symbiozie muzeum z otoczeniem. Przypadek Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie” – Dawid Gonciarz

„Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Muzeum pod otwartym niebem i duch miejsca a idea muzeum rozszerzonego” – Anna Czarnecka

„Uwarunkowania planowania przestrzeni wokół muzeum na wolnym powietrzu” – Maciej Żołnierczuk

„Muzeum współtworzone społecznie” – Dominika Hołuj

„Muzea w dokumentach strategicznych samorządów – uwagi na marginesie spraw niemarginalnych” – Andrzej Pacuła

Muzeum a jego misja

„Muzeum etnograficzne – nauka czy park rozrywki?” – Jan Święch

„Gromadzimy – co, jak, dlaczego? Polityka zbiorów w muzeach skansenowskich” – Antoni Pelczyk

„Materializacja niematerialnego. Muzeum a niematerialne dziedzictwo kulturowe” – Katarzyna Smyk

„Ekspozycja w muzeum na wolnym powietrzu – realnie czy wirtualnie?” – Jan Maćkowiak

„Bo piękno na to jest, by zachwycało – o pożytkach kształtowania wrażliwości poznawczej i estetycznej w muzeum” – Katarzyna Dypa, Agata Front

„Baza dla nadbudowy. O tym, co jest dla muzeum konieczne, żeby spokojnie patrzeć w przyszłość” – Jan Rzeszotarski

„Jak daleko do Zatorlandii? Muzealnicy o pojmowaniu i poczuciu misji wobec często natarczywych i pospolitych oczekiwań” – Jarosław Gałęza

Informacje o autorach

* * *

Kolbuszowa–Kraków 2020

ISBN 978-83-955965-2-0
ISBN 978-83-66304-76-5

Liczba stron: 319

Książkę można nabyć w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej w cenie 46 zł oraz w naszym sklepiku internetowym.

 

Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie

red. dr hab. Katarzyna Smyk i Jolanta Dragan

Publikacja podsumowująca kilkuletnie badania nad tradycyjną kulturą oraz jej współczesnymi przejawami, a w szczególności bogatymi tradycjami związanymi z Godnimi Świętami i kolędowaniem na terenach Lasowiaków i Rzeszowiaków. Tworzy swoiste kompendium wiedzy o tradycjach bożonarodzeniowych i kolędniczych na Rzeszowszczyźnie. 

Publikacja została wydana wraz z Towarzystwem Wydawniczym „Historia Iagellonica”.

Spis treści

„Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie. Kontynuacje” – Katarzyna Smyk, Jolanta Dragan

TRADYCJA

Zagadnienia ogólne
1. „Godnie Święta – czas niezwykły, czas święty, czas przejścia” – Mariola Tymochowicz, Izabela Wodzińska, Jolanta Dragan
2. „Tradycyjne formy kolędowania na Rzeszowszczyźnie” – Wojciech Dragan, Beata Maksymiuk-Pacek

Zagadnienia szczegółowe
3. „Znaczenie i symbolika strojów, akcesoriów oraz gestów kolędniczych” – Katarzyna Ignas
4. „O języku przedstawień kolędniczych” – Janusz Radwański
5. „Kolędy na Rzeszowszczyźnie. Przegląd tekstów” – Bartosz Gałązka
6. „Cechy muzyczne pieśni kolędowych Rzeszowszczyzny” – Zbigniew Jerzy Przerembski
7. „Tradycje tańców towarzyszących obrzędom kolędniczym” – Tomasz Nowak

WSPÓŁCZESNOŚĆ

8. „Współczesne formy i funkcje kolędowania” – Elżbieta Dudek-Młynarska
9. „Grupy kolędnicze na Rzeszowszczyźnie” – Maria Kula, Jolanta Dragan

LITERATURA CYTOWANA

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE (SPOZA ARCHIWUM MKL W KOLBUSZOWEJ)

MATERIAŁY Z BADAŃ
1. Wywiady z badań terenowych z lat 2008–2019
2. Wywiady i materiały archiwalne
3. Pieśni
4. Filmy

ANEKS
1. Mapy zasięgów
2. Zapisy melodii i tekstów kolęd

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

Publikacja jest dostępna on-line!  

Można ją nabyć w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej za 62 złote lub w sklepiku on-line.

 

 

Kraj-obraz niepodległości. Życie codzienne u progu wolnej Polski

red. prof. Jadwiga Hoff i dr Izabela Wodzińska

Publikacja poświęcona jest Galicji Zachodniej w dobie odzyskania przez Polskę niepodległości. Jej autorzy chcieli oderwać na chwilę wzrok od map, na których w tym czasie rysowały się nowe granice i przyjrzeć się chłopskim chatom, uliczkom małych miasteczek i ziemiańskim siedzibom, żeby opowiedzieć, jak wyglądało codzienne życie mieszkańców tej specyficznej części odradzającej się Polski. W tomie znalazły się artykuły pióra autorów reprezentujących różne ośrodki akademickie i muzealne poświęcone zróżnicowanej tematyce: od prasowych ogłoszeń po ludową poezję, od działalności społecznej i zbiorowych wysiłków lokalnych społeczności związanych z wyzwoleniem i odbudową kraju po indywidualną twórczość mieszkańców galicyjskiej prowincji.

Przedmiotem zainteresowań badawczych autorów są ludzie i ich postawy przyjmowane wobec zaistniałych przeobrażeń, kierujące nimi motywacje i uwarunkowania, a także rezultaty ich działań – duchowe i materialne. Tak sformułowane zagadnienia pozwoliły na opisanie interesującego krajobrazu kulturowego, będącego świadectwem kondycji społecznej, ale też jednym z warunkujących ją czynników. Jego nakreślenie wymagało interdyscyplinarnego podejścia i współpracy autorów reprezentujących różne dziedziny nauki: etnografię, językoznawstwo, literaturoznawstwo, historię oraz antropologię kulturową – pisze we wstępie Izabela Wodzińska.

Książkę można nabyć w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej w cenie 29 zł oraz w naszym sklepiku internetowym.

Spis treści:

Izabela Wodzińska
Wstęp

Elżbieta Dudek-Młynarska
Jak nie na bandos, to do Ameryki! – kierunek emigracji zarobkowej Rzeszowiaków i Lasowiaków przełomu XIX/XX wieku. Przyczynek do badań etnograficznych

Monika Brytan, Aneta Kołodziejczyk, Olga Radziszewska
Pierwsze buty – dziecko wiejskie w świecie biedy początku wieku XX. Na przykładzie materiału etnograficzno-językowego zebranego na terenie gminy Kolbuszowa (powiat kolbuszowski)

Barbara Żebrowska-Mazur
Uleń mi się piszczałeczko, dam ci jutro dwa jajeczka – o istocie pewnego gatunku folkloru dziecięcego

Maria Kula
Wesele wsi leżajskiej z przełomu XIX i XX wieku

Jolanta Dragan
Motywy patriotyczne w repertuarze pieśniowym Lasowiaków i Rzeszowiaków

Janusz Radwański
Ewolucja języka i obraz wojny w poezji Józefa Mączki

Andrzej Rybicki
Opowieści z fotopamiętników. Obraz galicyjskiego miasta na początku XX wieku widziany okiem Tadeusza Rzący, Klementyny Zubrzyckiej i nieznanego fotografa z rodziny Pusłowskich

Anna Owczarska-Ożóg
Próba przybliżenia obrazu życia mieszkańców wsi galicyjskiej w czasach I wojny światowej w oparciu o urzędowe obwieszczenia

Elżbieta Skromak
Chłopska gwardia z Majdanu Zbydniowskiego – od idei założycielskiej do czasów niepodległości

Jacek Bardan
Powiatowy Komitet Narodowy w Kolbuszowej

Monika Bober
Społeczność Strzyżowa i powiatu strzyżowskiego w czasie walk o niepodległość i jej utrzymanie w latach 1914–1921

Krzysztof Haptaś
Stan powiatu mieleckiego po okupacjach rosyjskich z lat 1914–1915 w świetle sprawozdania posła Andrzeja Kędziora

Łukasz Ożóg
Upamiętnienie uczestników walk o niepodległość i granice II RP na ziemi sokołowskiej (w dawnym powiecie kolbuszowskim)

Robert Lipelt
Żydowska społeczność Sanoka na przełomie XIX i XX wieku

Arkadiusz S. Więch
Wystąpienia antyżydowskie na terenie prowincji galicyjskiej u progu odzyskania przez Polskę niepodległości

Sławomir Wnęk
Rzeszowianie jako uchodźcy wojenni na terenie monarchii habsburskiej jesienią 1914 roku. Liczba, rozmieszczenie i struktura społeczna

ISBN: 978-83-955965-0-6

 

Almanach Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej 2010-2019

Redakcja: Jacek Bardan, Agata Front, Kolbuszowa 2019

Zespół redakcyjny: Jolanta Dragan, Katarzyna Dypa, Anna Jemioło, Katarzyna Mańkowska, Anna Stanisławska, Grzegorz Wójcicki

Publikacja ta przekrojowo ujmuje historię funkcjonowania Muzeum w ostatnim dziesięcioleciu i jest kontynuacją „Biuletynu Jubileuszowego Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej” wydanego w 2009 r. na 50-lecie Muzeum i 30-lecie parku etnograficznego. „Biuletyn…” miał za zadanie utrwalenie najważniejszych faktów z działalności instytucji od początków jej istnienia. „Almanach…” ma natomiast przypominać  istotne wydarzenia, które miały miejsce w naszej placówce później – między 2010 a 2019 rokiem.

Spis (i krótki opis) treści:

1. O „Almanachu”, Jacek Bardan (cytowany powyżej we fragmentach zwięzły wstęp mówiący o misji Muzeum, sensie i warunkach jego działania oraz o genezie publikacji)
2. O krzątaninie dorocznej, Janusz Radwański (tekst przedstawiający z przymrużeniem oka zajęcia pracowników instytucji w ciągu roku z fotografiami osób zatrudnionych w Muzeum autorstwa Karoliny Migurskiej)
3. O gromadzeniu zbiorów, Janusz Radwański (wyczerpujący opis muzealnej kolekcji zabytków ruchomych i nieruchomych z ostatnich dziesięciu lat)
4. O działalności naukowej, Izabela Wodzińska (skonstruowany na wzór spaceru po skansenie tekst opowiadający o muzealnych dokonaniach naukowych)
5. O upowszechnianiu, Katarzyna Dypa (artykuł podsumowujący edukacyjną działalność instytucji oraz to, w jaki sposób ta działalność jest reklamowana potencjalnemu turyście)
6. O podróży śladami Stęczyńskiego, Andrzej Pacuła (opowieść tajemniczego wędrowca podążającego do skansenu korytarzami w przestrzeni i… czasie)
7. O tym, jak nas widzą, Piotr Patoczka i liczni zwiedzający (malowniczy utwór złożony z wrażeń architekta ze spaceru po parku etnograficznym – jego tekstu i kolorowych ilustracji, a także z wpisów skansenowskich gości)
8. O mierzeniu sił na zamiary, Jacek Bardan (tekst omawiający finanse, inwestycje, zatrudnienie, infrastrukturę oraz zrealizowane i planowane projekty Muzeum, a także przedsięwzięcia, bez których niemożliwy jest dalszy rozwój placówki)
9. O tym, co się wydarzyło, Agata Front (kronika zbierająca najważniejsze dla Muzeum wydarzenia, które miały miejsce w minionym dziesięcioleciu)

ISBN: 978-83-939911-9-8

Publikację można nabyć w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej za 40 złotych lub w sklepiku online.

 

Ziemniak na horyzoncie

Pod redakcją Izabeli Wodzińskiej i Agaty Front, Kolbuszowa 2019

Jest to kolejna książka kucharska niezawodnej babci Janiny Olszowy. Tym razem nasza muzealna Lucyna Ćwierczakiewiczowa przybliża czytelnikom potrawy z ziemniaka. Dzięki jej recepturom możecie samodzielnie przygotować zawiesistą zupę ziemniaczaną z mięsem, uraczyć gości chrupiącą kaczką lub delektować się aksamitnym sernikiem! Książka ta jest zwieńczeniem warsztatów kulinarnych, które odbyły się w naszym skansenie z udziałem babci Janiny.
Nie umiecie lub nie chcecie gotować? Poznajcie, jak gotowali i co jedli w starożytności. O tym, jak żywili się Rzymianie, dlaczego rybi sos uważali za największy przysmak i jak wyglądały ich słynne biesiady opowiada w swym tekście Izabela Wodzińska. Książka okraszona jest pięknymi fotografiami Karoliny Migurskiej i Jana Mazurkiewicza oraz apetyczną grafiką Izabelli Kędzierskiej.

Spis treści:

Jacek Bardan – Słowo wstępu
Izabela Wodzińska – Co jadał Trymalchion, czyli uczty w starożytnym Rzymie
Janina Olszowy – Przepisy i przypisy Babci Janiny, czyli ziemniak na horyzoncie

Zupy

Ziemniaczanka lasowiacka
Zupa prykiel
Zupa ziemniaczana z mięsem
Zupa ziemniaczana po żydowsku

Dania główne

Kacapoły z mięsem
Gołąbki z ziemniaków i kaszy
Kaczka nadziewana ziemniakami
Tarte placki z białym serem

Desery

Galicyjskie oładki ziemniaczane
Pączki ziemniaczane
Ziemniaczane babeczki drożdżowe
Znakomity sernik z ziemniakami

Publikację można nabyć w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej za 20 złotych lub w sklepiku online.

 

Folklor Rzeszowiaków – obraz przemian. Według badań terenowych 2014-2016

Pod redakcją dr hab Katarzyny Smyk i Jolanty Dragan, Kolbuszowa 2018

Spis treści

Wprowadzenie

1. Od redaktora – Katarzyna Barańska
2. Kilka uwag do badań kultury ludowej Rzeszowiaków – Jacek Tejchma
3. O badaniach w Rzeszowskiem – Jacek Bardan

Historia

1. Osadnictwo i życie codzienne chłopów rzeszowskich od XIII do XVIII wieku – Izabela Wodzińska

Współczesność

1. Pamięć o przeszłości, czyli kształtowanie się obrazu świata – Arkadiusz Więch
2. Wizerunki i pamięć o innych w narracjach mieszkańców wsi – Tomasz Kosiek
3. Religijność ludowa i świat wierzeń – Elżbieta Dudek-Młynarska
4. Obrzędowość doroczna – przemiany i trwanie – Karolina Migurska, Justyna Niepokój-Gil
5. Obrzędowość rodzinna – Jan Barański
6. Ale wesoło było! Wokół relacji społecznych mieszkańców wsi – Arkadiusz Więch
7. Budownictwo drewniane w dorzeczu środkowego Wisłoka – Wojciech Dragan
8. Zajęcia codzienne – obraz przemian – Wojciech Dragan
9. Pożywienie na co dzień i od święta oraz lecznictwo ludowe – Urszula Rzeszut-Baran
10. Od tradycyjnego do folklorystycznego stroju ludowego – Katarzyna Ignas
11. Język – zanik, zmiana, kontynuacja – Janusz Radwański
12. Wszystko tutaj śpiewa, co żyje – poezja ludowa – Janusz Radwański
13. Pieśni Rzeszowiaków – Jolanta Dragan
14. Folklor muzyczny – Agata Witowicz
15. Taniec i zwyczaj taneczny – Tomasz Nowak
16. Sztuka ludowa, plastyka obrzędowa – Agata Hemon
17. Literatura cytowana

Materiały z badań

1. Wywiady
2. Pieśni
3. Melodie
4. Filmy

Publikacja jest dostępna on-line!  

Można ją nabyć w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej za 48 złotych lub w sklepiku online.

 

W głąb kuchni

Pod redakcją Izabeli Wodzińskiej i Urszuli Rzeszut-Baran, Kolbuszowa 2017

Bohaterem czwartej z kolei książki z przepisami Janiny Olszowy – niezrównanej znawczyni regionalnej kuchni – jest kapusta. Po otwarciu wydawnictwa przed czytelnikami-kucharzami zaczynają malować się kuszące perspektywy pieczenia gołąbków z ziemniakami albo z grochem, pęczakiem i mięsem, kapuśniaczków czy kulebiaków, gotowania bigosu, łazanek i kapusty z grochem, przygotowywania kapusty kiszonej, smażenia mięsno-kapuścianych „mieloków” a także wielu, wielu innych dań…

Pani Janina umieściła w książce garść cennych rad, które pomogą mniej doświadczonym pasjonatom gotowania, a Izabela Wodzińska – arcyciekawy tekst na temat kuchni staropolskiej.

Spis treści:

1. Jacek Bardan – Słowo wstępu
2. Izabela Wodzińska – W głąb staropolskiej kuchni, czyli kapusta na pańskim stole
3. Janina Olszowy – Przepisy i przypisy Babci Janiny, czyli w głąb kuchni
4. Gołąbki dworskie
5. Gołąbki z grochem, pęczakiem i mięsem z żeberek wieprzowych
6. Gołąbki z ziemniakami
7. Jesienny bigos ze świeżo ukiszonej kapusty
8. Kapusta kiszona z grochem zaciągana ziemniakami
9. Kapuściano-cebulowy bigos z jabłkami „na Zielną”
10. Kapuśniak po lasowiacku bez kapusty
11. Kapuśniaki
12. Kulebiak ze słodką kapustą
13. Łazanki z włoską kapustą i grzybami
14. Mięsno-kapuściane sznycelki „mieloki”
15. Młoda kapusta na maślance z młodymi ziemniakami
16. Naleśniki kukurydziane z farszem z kapusty białej z serem twarogowym
17. Naleśniki z mąki razowej z farszem jarmużowo-serowym z orzechami
18. Pieczone pierogi z mąki orkiszowej z kapustą
19. Proziaki na maślance (bez jaj) – pieczone w piekarniku
20. Słodka kapusta dożynkowa
21. Zapiekanka z chleba i kapusty

ISBN 978-83-939911-4-3

Publikację można nabyć w stacjonarnym sklepiku z pamiątkami w skansenie lub w sklepiku internetowym.

 

Puszcza Sandomierska od kuchni. Między tradycją a współczesnością

Pod redakcją Katarzyny Smyk, Tomasza Pudłockiego i Izabeli Wodzińskiej, Kolbuszowa 2017

 

Spis treści

Wstęp / Katarzyna Smyk

HISTORIA

Życie i pożywienie codzienne mieszkańców dawnej Puszczy Sandomierskiej od uwłaszczenia do początku II wojny światowej / I. Wodzińska

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Rytm codzienności 
1. Wokół kuchni. Tradycje kulinarne Lasowiaków na tle przemian społecznych i gospodarczych / Janusz Radwański 
2. Pożywienie codzienne wczoraj i dziś / Elżbieta Dudek-Młynarska 
3. Przednówek w biedzie i w dostatku / Urszula Rzeszut-Baran

Wielkie świętowanie 
1. Od Adwentu do Trzech Króli – o pożywieniu w świąteczny czas Bożego Narodzenia / Justyna Niepokój 
2. Potrawy wielkopostne i wielkanocne / Mariola Tymochowicz 
3. „Na zapusty wieprzek tłusty”. O lasowiackim biesiadowaniu w karnawale / Jolanta Dragan 
4. Świniobicie – w oczekiwaniu na celebrację świąt / Wojciech Dragan
5. O pożywieniu pielgrzymkowym i odpustowym / Wojciech Dragan

Uroczystości 
1. Uczta weselna: obfitość, wspólnota, obrzęd / Katarzyna Ignas 
2. Rodzinne spotkania przy stole / Arkadiusz S. Więch
3. Przyjęcia imieninowe i urodzinowe w Puszczy Sandomierskiej – tradycja i współczesność / Magdalena Fołta

Literatura cytowana

MATERIAŁY Z BADAŃ

1. Archiwum
2. Wybrane receptury
3. Indeks rzeczowy

Publikacja jest dostępna on-line!

 

Grochem o kuchnię

Pod redakcją Izabeli Wodzińskiej i Urszuli Rzeszut-Baran, Kolbuszowa 2016

Tematem „Grochem o kuchnię”, trzeciej już książki kucharskiej wydanej przez nasze Muzeum, są rośliny strączkowe. Janina Olszowy, niezrównana znawczyni kuchni regionalnej, tym razem pokazuje nam, że z grochu, fasoli i bobu można zrobić wszystko: od zup przez dania główne po desery. Wszystkie przepisy zostały przetestowane przez uczestników warsztatów o tej samej nazwie, prowadzonych przez Babcię Janinę w zabytkowej szkole z Trzebosi na terenie naszego skansenu.

Większość potraw opisanych w książce jest bezmięsna, toteż w książce znajdziemy także tekst Groch z kapustą, czyli o strączkowych w jarskiej kuchni autorstwa Izabeli Wodzińskiej. Mówi on zarówno o wykorzystywaniu w kuchni różnych epok bobu, grochu i fasoli, jak i o początkach wegetarianizmu w Polsce i nie tylko. Całości dopełnia zbiór przysłów związanych z roślinami strączkowymi, a także dobre rady Janiny Olszowy pozwalające na lepsze wykorzystanie ich w kuchni.

Podobnie jak poprzednie nasze książki kucharskie, także i ta ma wygodną formę kołonotatnika.

Nakład wyczerpany.

Spis treści:

Słowo wstępu - Jacek Bardan
Groch z kapustą, czyli o strączkowych w polskiej kuchni – Izabela Wodzińska
Przepisy i przypisy babci Janiny, czyli grochem o kuchnię – Janina Olszowy

Zupy

Zupa fasolowo-szparagowa z rzepą
Zupa wczesnego lata
Zupa z mieszanych warzyw strączkowych
Kartoflanka z bobem i kolendrą
Zupa krem z zielonego groszku
Wykwintna zupa z soczewicy

Dania główne

Młody bób z mielonym mięsem
Gulasz z fasolą "jaś"
Bób w śmietanie z majerankiem i cząbrem
Gulasz z kurczaka z cieciorką (ciecierzycą)
Kugel ziemniaczany z sosem grochowym
Kotlet z grochu

Desery

Tort fasolowy
Ciasto półkruche z masą fasolowo-orzechową i suszonymi śliwkami
Zawijac z kąpieli z nadzieniem fasolowo-kakaowym i ucieraną różą
Zapiekana fasola "jaś" na słodko
Biszkopt fasolowy
Rolada biszkoptowa z masą fasolową i suszoną żurawiną

 

Nasze kasze

Pod redakcją Izabeli Wodzińskiej i Urszuli Rzeszut-Baran, Kolbuszowa 2014

Nasze Kasze to niezwykła książka kucharska będąca zwieńczeniem warsztatów kulinarnych, które odbywały się w naszym skansenie od czerwca do listopada 2014 roku pod tą samą nazwą. W czasie zajęć prowadzonych przez Janinę Olszowy – ekspertkę w dziedzinie regionalnej kuchni – uczestnicy przyrządzili 18 potraw. Przepisy na nie i na inne dania z kasz znalazły się w naszej publikacji.

Janina Olszowy przygotowała pomysły na różnorodne potrawy: od zup przez drugie dania aż po desery. Łączy je jedno: do przygotowania wszystkich będą potrzebne kasze. Całości dopełnia tekst Janiny Olszowy o zaletach kasz w kuchni, artykuł Izabeli Wodzińskiej o kaszy w kulturze polskiej i nie tylko, a także wstęp Jacka Bardana.

Rozmiary książki i forma kołonotatnika sprawiają, że jest bardzo poręczna w kuchni.

Nakład wyczerpany.

Spis treści:

Słowo wstępu - Jacek Bardan
Kasza w polskiej kuchni - Izabela Wodzińska
Przepisy i przypisy babci Janiny, czyli Nasze kasze - Janina Olszowy

Zupy

Zupa z pęczku (pęcaku) i fasoli
Krupnik z kaszą jęczmienną i z miętą
Staropolski krupnik z kasy jaglanej z grzybami
Krupnik wykwintny ze świeżymi grzybami
Kapuśniak z kaszą jaglaną i kaca połami
Polewka na wołowinie z kaszą perłową

Dania główne

Czulent z kaszą gryczaną i fasolą „Jaś”
Zapiekanka z kaszy gryczanej z serem białym, śliwkami i laskowymi orzechami
Gołąbki z kaszy gryczanej lub pęczku
Kasza gryczana z boczkiem i śliwkami
Pierogi z kaszanką i kapustą kiszoną
Pierogi z kaszą jaglaną i serem

Desery

Biszkopt z kaszy manny
Ciastka owsiane z bakaliami – owsianki
Lasowiacki kasiak (jaglok)
Kasza krakowska po królewsku
Słodka zapiekanka z kaszy jaglanej
Suszone śliwki w płatkach owsianych

 

 

Źródła kultury ludowej Puszczy Sandomierskiej

Pod redakcją Krzysztofa Ruszla, Kolbuszowa 2014

 "Źródła kultury ludowej Puszczy Sandomierskiej" to obszerna publikacja będąca pokłosiem szczegółowych badań terenowych. Miały one na celu jak najlepsze poznanie źródeł kultury wsi z terenu Puszczy w jej licznych aspektach. W latach 2008–2014 badacze dotarli do wsi w regionach: leżajskim, niżańskim, bojanowskim, ropczyckim, mieleckim i kolbuszowskim. W każdym z nich prowadzono wywiady, robiono zdjęcia, w każdym też powstawały filmy dotyczące wybranych elementów kultury ludowej.

Książka zawiera syntezę imponującego materiału, na który złożyły się setki godzin nagrań i tysiące zdjęć. Artykuły dotyczą najróżniejszych aspektów kultury puszczańskich wsi – od gospodarki leśnej przez obrzędowość po folklor muzyczny i słowny. Znajdziemy w nich zarówno informacje na temat przeszłości kultury Puszczy Sandomierskiej, jak i jej stanu obecnego oraz radykalnych przemian, jakie stały się w ostatnich kilku dziesięcioleciach jej udziałem.

Spis treści:

Krzysztof Ruszel: Wstęp
Piotr Miodunka: Przemiany środowiska geograficznego i procesy społeczno-gospodarcze w Puszczy Sandomierskiej do 1914 roku
Krzysztof Ruszel: Lasowiacka tradycja - ginące pejzaże kultury
Wojciech Dragan: Gospodarka leśna – zbieractwo, łowiectwo, pszczelarstwo i rybołówstwo.
Damian Drąg: Drzewa i krzewy w przestrzeni kulturowej mieszkańców Puszczy Sandomierskiej
Katarzyna Ignas: Obrzędowość rodzinna
Justyna Niepokój: Świętowanie doroczne
Małgorzata Wójtowicz-Wierzbicka: Medycyna ludowa – ślady dawnych praktyk leczniczych
Agata Witowicz: Folklor muzyczny
Jolanta Dragan: Folklor słowny
Agnieszka Kościuk: Język – współczesne obserwacje
Elżbieta Skromak: Trwanie, odtwarzanie i nowe kreacje kultury ludowej
Jacek Tejchma: Przemiany systemu wartości. Kształtowanie się nowego modelu życia i współżycia mieszkańców wsi w powiązaniu ze zjawiskiem współczesnej emigracji.
Jacek Bardan: Archiwum badań.
Materiały z badań - wypis z inwentarzy
Pieśni i melodie
Filmy

Książka jest w całości dostępna online 

 

 

Kronika parafii Rzochów

w opracowaniu Krzysztofa Haptasia

Na kronikę składają się cenne dokumenty, fotografie, księgi rękopiśmienne i wiele innych materiałów źródłowych prezentujących nie tylko historię rzochowskiej parafii, ale też miasteczka i okolicznych wsi na przestrzeni ponad 130 lat.

W przedmowie ks. Jerzego Ptaka, proboszcza parafii pw. św. Marka Ewangelisty w Mielcu – Rzochowie, czytamy: „Cieszymy się, że kronika pisana ręcznie przez kolejnych księży proboszczów: ks. Józefa Mozdżeniowskiego, ks. Adama Grębosza, ks. Karola Dobrzańskiego i ks. dr. Tomasza Rzepkę będzie dostępna dla szerszego grona ludzi. Dzięki tej publikacji będziemy mogli poznać zamierzchłe dzieje parafii rzochowskiej, zarówno kościoła, jak i  parafialnej społeczności z tamtych lat. Niech będzie zachętą dla nas, współcześnie żyjących, byśmy to, co dobre kultywowali w naszych rodzinach, lokalnej społeczności i przekazywali potomnym naszą historię, dokumentując ją współczesnymi środkami przekazu”.   

Zapraszamy do nabycia tego cennego wydawnictwa w cenie 38 zł. 

  

Uwagi w kwestii poznania. Księga Jubileuszowa prof. Adama Palucha

red. Jacek Bardan, Konrad Górny, Kolbuszowa - Wrocław 2013

Spis treści:

Tomasz Strączek, Macedoński obrzęd z ciszą w tle
Jacek Bardan, Saga Lugeonu
Wojciech Józef Busztra, Życie jako forma badania. Przypadek Paula Ricoeura
Andrzej Zybertowicz, Bądź sobą. Wybierz Jezusa Chrystusa!
Grzegorz Dąbrowski, W stronę konkretu
Dariusz Aleksandrowicz, Max Scheler w kontekście socjologii wiedzy
Katarzyna Majbroda, O ‘Pakcie etnograficznym’, czyli teren w dialogu z teorią i antropologicznym tekstem
Wojciech Kruszelnicki, Epistemologiczne i kulturoznawcze implikacje kategorii refleksyjności w socjologii właściwej
Leon Miodoński, Człowieczeństwo czy płeć? O intelektualnych uwarunkowaniach dyskusji o rolach społecznych
Zbigniew Kurcz, Od Saksów po Uecker-Randow. Polscy migranci na pograniczu polsko-niemieckim
František Vrhel, Teorie aliance a "Sto dvacet dni Sodomy"
Michał Mokrzan, Problematyka interpretacji i retoryki w poststrukturalizmie i postmodernizmie
Łukasz Michoń, O żałobie narodowej jako wydarzeniu medialnym
Łukasz Łuczaj, Etnobotanika polska u progu XXI wieku

 

Lasowiacka kapusta ziemniaczana na 12 sposobów

red. Izabela Wodzińska, Urszula Rzeszut-Baran, Kolbuszowa 2013

Publikacja jest podsumowaniem przedsięwzięcia pn. "Lasowiacka kapusta ziemniaczana na 12 sposobów". Na jej kartach znajdziecie tajemnice lokalnego rarytasu, jakim jest kapusta ziemniaczana wpisana przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi na Listę produktów tradycyjnych.

Publikacja współfinansowana przez Szwajcarię w ramach Szwajcarskiego Programu Współpracy z Nowymi Krajami Członkowskimi Unii Europejskiej

Pobierz PDF

 

Miasteczko i okolica – od średniowiecza do współczesności

red. Jadwiga Hoff, Kolbuszowa 2006 

Publikacja jest pokłosiem konferencji naukowej, która odbyła się w 2006 r. w Kolbuszowej w ramach zrealizowanego przez nasze Muzeum projektu „Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie”. Poświęcona jest problematyce miasteczka, jego najbliższej okolicy oraz ich wzajemnemu oddziaływaniu. W publikacji obok prac historyków znajdują się teksty napisane przez socjologów, językoznawców, etnografów – praktyków, co dało inne spojrzenie na badane zagadnienia i inne ich ujęcie.

Spis treści:

Wprowadzenie (Jadwiga Hoff),
Krzysztof Ożóg – "Regionalne centra miejskie w Małopolsce w średniowieczu (na przykładzie województwa sandomierskiego)",
Piotr Miodunka – "Miasteczko a wiejska okolica w czasach nowożytnych",
Jerzy Motylewicz – "Ludność wiejska w handlu małych miast w XVII-XVIII wieku",
Marek Klara – "Wpływ miast na wiejską kulturę prawną na przykładzie ziemi sanockiej (XIV-XVIII w.)",
Wojciech Mroczka, ks. Sławomir Zych – "Kościelna opieka społeczna w wioskach i małych miasteczkach na przykładzie prepozytur szpitalnych w Kolbuszowej i Cmolasie",
Krzysztof Ślusarek – "Między dominium a gminą. Przemiany w środowiskach lokalnych Galicji w latach 40.-70. XIX wieku (studium na przykładzie Kolbuszowej i Mielca)",
Jan Basta – "Samorząd rolniczy w Galicji w XIX wieku. Struktura, działalność, rola w rozwoju gospodarstwa wiejskiego",
Grzegorz Zamoyski – "Instytucje drobnego kredytu w Galicji",
Szczepan Kozak – "Obszary aktywności gospodarczej ludności miasta i wsi galicyjskiej na podstawie akt notarialnych. Badania sondażowe",
Andrzej Meissner – "Edukacja dzieci i młodzieży w powiecie kolbuszowskim w okresie autonomicznym 1867-1918",
Jadwiga Hoff – "Elity i ich rola w życiu małego miasta galicyjskiego",
Jacek Bardan – "Ziemianin wobec spraw obywatelskich – działalność społeczna i polityczna Jana Hupki w powiecie kolbuszowskim",
Danuta Blin-Olbert – "Współzależności ekonomiczne miasteczka i wsi w końcu XIX i na początku XX wieku",
Maria Marciniak – "Opowieści starego strychu – życie codzienne miasteczka 1. połowy XX w. w świetle przedmiotów znalezionych na strychu",
Rivka Parciack – "Społeczność żydowska miasteczka małopolskiego a okolica. Próba modelu",
Kazimierz Ożóg – "Polszczyzna małych miast i jej relacja do gwar okolicznych wsi",
Ks. Stanisław Nabywaniec – "Odpusty jako fenomen religijny i kulturowy na przykładzie Podkarpacia i Podbeskidzia",
Arkadiusz Tuziak – "Kapitał społeczny mieszkańców małych miast w kontekście wymogów nowoczesnego rozwoju",
Łucja Kapralska – "Lokalność w Sieci. Przestrzeń społeczna w przestrzeni wirtualnej na przykładzie stron www miejscowości powiatu kolbuszowskiego",
Włodzimierz Mędrzecki – "Miasteczko i okolica we współczesnej Polsce".

 

Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie

red. Jacek Bardan, Kolbuszowa 2006 

Publikacja zawiera materiały z seminariów szkoleniowych zorganizowanych w latach 2005-2006 w ramach zrealizowanego przez nasze Muzeum projektu „Tradycje naszej ziemi – ciągłość i trwanie”. Są tu teksty dotyczące zachowania i praktycznego wykorzystania zasobów kulturowych i przyrodniczych regionu. Publikacja ta może być świetnym źródłem inspiracji do wykorzystywania jego bogactw kulturowych i przyrodniczych.

Spis treści:

Wstęp (Jacek Bardan),
Krzysztof Ruszel – "Ogólna charakterystyka regionu lasowiackiego",
Zdzisław Bednarz – "Las w życiu mieszkańców Płaskowyżu Kolbuszowskiego",
Bartłomiej Peret – "Zagospodarowanie turystyczne na terenie nadleśnictwa Kolbuszowa szansą dla rozwoju i promocji regionu",
Krzysztof Ruszel – "Na tropach niepisanej historii. Kapliczki, legendy i opowieści ludowe jako atrakcja turystyczna",
Jolanta Dragan – "Obrzędowość doroczna i rodzinna Lasowiaków źródłem poznania regionu oraz jej wykorzystanie jako wizytówki i atrakcji regionalnej",
Janina Olszowy – "Lasowiackie jadło we współczesnej kuchni",
Jerzy Skrzypczak – "Rezydencje i dwory w krajobrazie wsi lasowiackiej",
Zbigniew Jucha – "Rewitalizacja założeń podworskich – szanse i zagrożenia",
Andrzej T. Papliński – "Rolnik – dowód osobistego niedołęstwa? Wizje architektoniczne domów na wsi od czasów powojennych do współczesności",
Justyna Markowska-Zemanek – "Inspiracje regionalne w projektowaniu architektonicznym",
Tomasz Soliński, Jan Krupa – "Miejsce walorów przyrodniczych i kulturowych w budowaniu oferty turystycznej i promocji regionu".

 

Stefan Sienicki, "Meble Kolbuszowskie"

Warszawa 1936 (Reprint) [sklepik]

Fragm. publikacji: „W Polsce powszechną była w epoce XVIII w. i do dzisiaj przetrwała tradycja meblarstwa kolbuszowskiego. Tradycja ta jest tak rozpowszechniona, że nie ma w Polsce kustosza muzeum, nie ma historyka sztuki, który by nie wiedział o istnieniu niegdyś produkcji mebli w Kolbuszowej, nie ma architekta-meblarza lub antykwariusza, któremu by nazwa tych mebli nie była znaną. Z nazwą mebli kolbuszowskich spotyka się każdy, kto bliżej interesuje się zbiorami mebli w muzeach polskich lub poszukuje mebli w antykwariatach w Warszawie lub w innych miastach w Polsce”, str. 75-76.

 

"Kolbuszowa 300 lat miasta" - materiały z sesji naukowej 6-7 X 2000 r.

red. Jacek Bardan, Kolbuszowa 2001

Spis treści:

Wstęp (Jacek Bardan),
Józef Półćwiartek – "Panowie feudalni na Kolbuszowej i ich majętności w XVII-XVIII wieku",
Waldemar Kowalski – "Dzieje parafii Kolbuszowa w okresie przedrozbiorowym",
Franciszek Zacny – "Rola dworu Lubomirskich i Sanguszków w rozwoju miasta Kolbuszowa na przełomie XVII i XVIII wieku",
Irena Swaczyna – "Charakterystyka konstrukcji i intarsji mebli kolbuszowskich",
Wojciech Lipowicz – "O meblarstwie kolbuszowskim polemicznie",
Krzysztof Ślusarek – "Kolbuszowa w dobie uwłaszczenia chłopów (połowa XIX wieku)",
Piotr Franaszek – "Kolbuszowa w Roczniku Statystyki Galicji",
Jacek Bardan – "Życie codzienne w Kolbuszowej na przełomie XIX i XX wieku w świetle wspomnień jej mieszkańców",
Grzegorz Zamoyski – "Budżet i gospodarka finansowa władz miejskich Kolbuszowej na przełomie XIX i XX wieku",
Jan Basta – "Instytucje oszczędnościowo-kredytowe w Kolbuszowej w okresie zaborów (do 1914 roku)",
Zbigniew K. Wójcik – "Samorząd miejski w Kolbuszowej 1918-1939",
Marian Piórek – "Regionalne wydawnictwa naukowe w Kolbuszowej do 2000 roku (komunikat)".

 

Jacek Bardan, "Dawne pieczęcie i herb Kolbuszowej" - Varia Kolbuszowskie

Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, Muzeum Kultury Ludowej, Kolbuszowa 1998

Publikacja przedstawia pochodzenie i dzieje herbu Kolbuszowej, który jest jednym z ciekawszych zabytków heraldycznych w Polsce.