ETNOnotatnik
Międlica, cierlica i szczotka
12-09-2023
Znajdujemy je na strychach, w stodołach i na muzealnych wystawach. Dla młodszych wyglądają tajemniczo. Czas zapoznać się z narzędziami do obróbki lnu.
O relacjach polsko-żydowskich
31-08-2023
W niniejszym tekście prezentujemy przykłady relacji polsko-żydowskich na podstawie materiałów zgromadzonych w Archiwum Etnograficznym Muzeum Kultury Ludowej.
Gdy Józef z Antonim się spotkali
09-08-2023
Pewnego dnia na ławce przed domem usiadło dwóch znajomych. Ktoś zrobił zdjęcie i tak powstała pamiątka po spotkaniu niezwykłych mieszkańców Markowej – Józefa Ulmy i Antoniego Szylara.
Zielone Świątki
25-05-2023
Zielone Świątki to ludowa nazwa kościelnego Święta Zesłania Ducha Świętego. Dawniej nazywano je także Pięćdziesiątnicą...
O kłokoczce słów kilka
31-03-2023
W kulturze ludowej kłokoczka uważana była za krzew posiadający niezwykłe, magiczne właściwości. Zakwitnięcie uważano za znak rozkwitu wiosny.
Zapusty
21-02-2023
Na wsi ostatnie trzy dni karnawału od niedzieli do Środy Popielcowej nazywano Zapustami, Mięsopustem lub „szalonymi dniami”. Co to się wtedy wyprawiało… Ech…
Więcej światła, czyli…
30-01-2023
...o tym, jak dawniej w długie zimowe wieczory oświetlano wnętrza wiejskich domów. Co działo się, gdy w np. XIX-wiecznej chałupie zapadł zmrok, a było jeszcze wiele do zrobienia?
Jan Jurek (1938-2022)
03-11-2022
2 listopada 2022 r. przeżywszy 84 lat zmarł Jan Jurek, ostatni ze starszego pokolenia garncarzy ośrodka medyńskiego.
Bardzoś mie świecie łudził...
28-10-2022
Czas między zgonem a pogrzebem był w tradycji ludowej czasem żałoby, modlitwy i śpiewu. Pieśni pogrzebowe to piękna i zagrożona zanikiem tradycja.
Słowo dnia: paździory
27-09-2022
Nasza kultura i język rodziły się na wsi i w październiku można sobie o tym przypomnieć jak w rzadko którym miesiącu.
Rabsic jak dzikie stworzenie
07-09-2022
Polowali, czarowali, paktowali z diabłem… Nawet gdyby choćby ćwierć tego, co się mówiło o raubsicach z Puszczy Sandomierskiej było prawdą, byłaby to bardzo ciekawa grupa.
Falban, raszpla, fajka
01-08-2022
Chociaż kowala kojarzymy z pracą w metalu, musiał umieć zajmować się też o wiele bardziej delikatną materią i wykazywać znajomością zwierzęcych charakterów.
Ewangeliści przy kościele św. Marka
31-05-2022
W ostatnim czasie w ogrodzeniu kościoła z Rzochowa we wnętrzach pustych dotąd kapliczek zostały zawieszone obrazy czterech Ewangelistów.
Podlewanie majówki
16-05-2022
Dzisiaj chcemy przywołać słowo „majówka”, które oznacza drzewko przybrane kwiatami i wstążkami wznoszone wysoko ponad dachy wsi. Sprawdź, w jakim celu!
Słowo dnia: kormon
22-04-2022
Drogi, które przebyły słowa, zanim przyszły w widły Wisły i Sanu, bywają bardzo ciekawe. Tak jest w wypadku niepozornego kormona.
Wiadrem, konwią, dyngusówką
12-04-2022
W Poniedziałek Wielkanocny oblewać należało wszystkich – nie tylko młode dziewczęta, ale nawet i starszych, statecznych gospodarzy. Po co? Sprawdźcie!
Jan Marzec (1936–2022)
13-03-2022
Odszedł Jan Marzec, wybitny skrzypek z Kosów. Był jednym z ostatnich przedstawicieli pokolenia muzykantów samouków.
Odszedł dr Krzysztof Ruszel
22-10-2021
Z głębokim smutkiem żegnamy dr. Krzysztofa Ruszla – etnografa, muzeologa, badacza kultury ludowej w Rzeszowskiem, wielkiego przyjaciela Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.
Secesyjny serwis obiadowy
14-10-2021
Pośród wielu muzealnych perełek zgromadzonych we wnętrzach późnobarokowego dworu z Brzezin znajduje się serwis obiadowy z manufaktury porcelany w Ćmielowie.
Od fryca do retmana
12-07-2021
A może by tak rzucić wszystko, zaszyć się na kilka tygodni na rzece i wrócić do domu, niosąc bogactwa z dalekich miast (o ile się po drodze nie utonie)? Dzisiaj to brzmi jak przygoda życia, ale...
Konserwacja obrazu
05-05-2021
W tym krótkim tekście pragniemy przybliżyć pracę Działu Konserwacji MKL i przedstawić z jednej strony mozolny, a z drugiej – ekscytujący proces konserwacji obrazu Matki Boskiej Różańcowej.
Eksponat miesiąca: uprząż dla wołu
27-04-2021
Pasuje jak wół do karety – mówiło się kiedyś. Za pomocą naszego eksponatu można byłoby jednak zaprząc wołu choćby i do karocy, oczywiście gdyby ktoś nam na to pozwolił.
Wielkanocna aranżacja w skansenie
31-03-2021
Od 2021 r. zagroda z Huty Przedborskiej jeszcze szerzej otworzy swe drzwi i okna dla zwiedzających. Stanie się ona zagrodą edukacyjną dla grup szkolnych, turystów indywidualnych oraz rodzin z dziećmi.
Drzewo odradzającego się życia
22-03-2021
Wierzbie – bohaterce tego tekstu – od dawien dawna ludzie przypisywali zarówno życiodajne właściwości, jak i kojarzyli ją z ciemnymi siłami.
Mebel z bogatą przeszłością
08-02-2021
Pod koniec listopada 2020 r. do zbiorów trafiła rzecz niezwykła – unikatowa i tajemnicza. Stwierdzenie, że za każdym eksponatem kryje się historia, może wydawać się banalne i oczywiste, a jednak…
Między ciszą a dźwiękiem
13-01-2021
Nocy sylwestrowej towarzyszy huk fajerwerków, wystrzały korków od szampana i bicie dzwonów kościelnych. Skąd wzięły się te hałaśliwe zwyczaje?
Zielone, magiczne drzewo
22-12-2020
Dzisiaj nie wyobrażamy sobie Świąt Bożego Narodzenia bez choinki. Czy znacie historię tego cudownego drzewka iglastego przystrajanego różnymi ozdobami? Zapraszamy do lektury!
Dystrybutor do nafty
17-11-2020
Odkąd lampy naftowe zagościły pod strzechami, dystrybutor do nafty stał się nieodzownym wyposażeniem sklepów, a czasem karczm. Jak działał ten, który można zobaczyć w naszym parku etnograficznym?
Zmarła Barbara Sierżęga
12-11-2020
Z wielkim smutkiem przyjęliśmy informację, że odeszła od nas pani Barbara Sierżęga z Rzeszowa.
Eksponat miesiąca: balsaminka
11-12-2020
Balsaminka jest to pięknie zdobiony pojemnik na wonne zioła lub korzenie używany w liturgii żydowskiej podczas ceremonii kończącej szabat – Hawdali.
Odszedł Jerzy Dynia
05-11-2020
Z najgłębszym żalem informujemy, że odszedł od nas człowiek legenda, jeden z wielkich miłośników i najlepszych znawców ludowej muzyki południowo-wschodniej Polski, wielki przyjaciel naszego Muzeum.
Jak się żyje gwarze?
22-10-2020
Gwara powstała we wsi krytej strzechą i wydawało się już, że kiedy ta wieś odeszła w przeszłość, zniknie także jej język. Tak się jednak nie stało.
Żywych wzywam, zmarłych opłakuję…
08-10-2020
W naszym skansenie podczas spaceru można podziwiać aż osiem kapliczek. Są to kapliczki domkowe, brogowe, słupowe i skrzynkowe, krzyże przydrożne, a także figury świętych.
Między klasą a pastwiskiem
27-08-2020
Jaka była dawna szkoła? Współcześnie dostęp do wiedzy jest powszechny przede wszystkim dzięki umiejętności czytania i pisania. Dziś mało kto zdaje sobie sprawę z tego, jak owe umiejętności są cenne!
Brzoza – symbol odradzającego się życia
11-05-2020
Brzoza uważana była za drzewo święte i symbol odradzającego się życia. Może dożyć stu lat, a jej lekkie nasiona przyjmują się w najgorszych siedliskach – piaskach, nieużytkach i zrębach.
Na św. Marka...
20-04-2020
25 kwietnia to ważny dzień w naszym kalendarzu „skansenowym”. Dzień patrona - św. Marka, pod którego wezwaniem jest stojący w Parku Etnograficznym kościół z Rzochowa.
Przyszlimy tu po śmigurcie
08-04-2020
Kolędowanie to nie tylko święta Bożego Narodzenia, ale również czas Wielkiej Nocy. U Rzeszowiaków i Lasowiaków wykształciły się specyficzne formy chodzenia po kolędzie na wiosnę.
Zmarł Andrzej Tarka
03-04-2020
Dotarła do nas smutna wiadomość. Andrzej Tarka, artysta rzeźbiarz z Roztok koło Jasła, odszedł nagle 2 kwietnia 2020 r. Wiele razy mieliśmy ogromne szczęście podziwiać jego talent w skansenie.
Unikaj jak morowego powietrza!
13-03-2020
Pić wódkę i być wesołym, bo smutnych prędzej choroba dosięgnie – takich rad mieszkańcy dziewiętnastowiecznej wsi udzielali sobie w czasie epidemii. Jakie były inne sposoby radzenia sobie z zarazą?
Albina Kuraś (1925–2019)
13-12-2019
12 grudnia zmarła Albina Kuraś. Była jedną z najwybitniejszych i najbardziej charakterystycznych postaci związanych z muzyką tradycyjną Rzeszowskiego.
Odszedł Jan Cebula
08-11-2019
Teraz już gra na chwałę Pana w niebie... Wczoraj w wieku 82 lat odszedł jeden z ostatnich autentycznych muzyków naszego regionu.
Przesądy w ciąży i po narodzeniu dziecka
18-07-2019
Okres ciąży był niebezpieczny zarówno dla przyszłej matki, jak i dziecka. W kulturze ludowej wiązało się to z licznymi nakazami i zakazami, których ciężarna kobieta musiała przestrzegać.
Garncarstwo z Medyni Głogowskiej
29-05-2019
Medynia Głogowska to miejsce, gdzie tradycje garncarskie przekazywane są już od wielu pokoleń. Zarówno sam ośrodek, jak i poszczególni rzemieślnicy odznaczają się niepowtarzalnym stylem.
Jak się muzykanci uczyli?
29-05-2019
Szkoły muzyczne, ogniska, prywatne lekcje – jak bez tego obywali się dawni muzykanci? Nie było łatwo, ale najwytrwalsi dawali sobie radę.
Bedzie dyszcz, bo sadło zaszło rosum
19-03-2019
Wśród Lasowiaków i Rzeszowiaków znane były przepowiednie pogodowe. Miejscowa ludność wróżyła urodzaj bądź nieurodzaj na podstawie różnych zjawisk i obserwacji przyrody.
Eksponat miesiąca: kwarta do obmyć
16-01-2019
Kwarta do obmyć rytualnych – niepozorne naczynie z dwoma uchami – jest bardzo cennym i rzadkim eksponatem. A jeszcze kilkadziesiąt lat temu było w połowie kolbuszowskich domów.
Eksponat miesiąca: pająk
12-12-2018
Czas Adwentu jest bardzo dobrym momentem, by zaprezentować Państwu kolejny eksponat. A właściwie kilka z nich, bo różnorodność form bożonarodzeniowych pająków jest spora.
O św. Marcinie, co za płaszcz niebo kupił
08-11-2018
Na początku IV wieku w Panonii, rozległej prowincji rzymskiej położonej pomiędzy rzekami Sawą a Dunajem, urodził się chłopiec, któremu zgodnie z wolą ojca, nadano imię Marcin.
Różaniec za zmarłego
31-10-2018
W tradycyjnej kulturze w momentach granicznych w życiu człowieka uczestniczyła cała społeczność wsi. Również przy śmierci i ostatniej drodze towarzyszyli zmarłemu bliscy i sąsiedzi.
Ułan a sprawa wiejska
30-07-2018
Jeśli chodzi o częstotliwość pojawiania się w piosenkach ludowych, kawaleria bije na głowę wszystkie inne rodzaje broni razem wzięte. Jeśli się nad tym głębiej zastanowić, nie ma w tym nic dziwnego.
Boginka albo mamuna
18-07-2018
„Opowieści z dreszczykiem” już niedługo, 22 lipca. Zanim spotkamy mamunę w Parku Etnograficznym w Kolbuszowej, dowiedzmy się o niej czegoś.
Historie o płanetniku
11-07-2018
Jego imię pochodzi od staropolskiego „płaneta” czyli chmura. Władał zjawiskami atmosferycznymi, a najważniejszym z jego zadań było przemieszczanie chmur po niebie.
Gnieciuch, czyli gniotek albo wiek
03-07-2018
W ramach przygotowań do spotkania ph. „Opowieści z dreszczykiem”, które nasi pracownicy planują na 22 lipca („Co niedzielę w zagrodzie”), zapraszamy do lektury tekstu opisującego gniotka.
Słowo dnia: hulać
28-05-2018
Dawno, dawno temu nikt nie tańczył, w każdym razie nie nad Wisłą. Nie znaczy to, że nikt nie ruszał się w takt muzyki, po prostu samo to słowo było nieznane językom słowiańskim.
Drugie życie wielkanocnej palmy
26-03-2018
Cykl świąt wielkanocnych w obrzędowości dorocznej rozpoczyna Niedziela Palmowa. W kościele katolickim obchodzona jest na wspomnienie dnia, w którym Jezus Chrystus wjeżdżał do Jerozolimy.
Słowo dnia: laboga
14-12-2017
„Laboga!”, „Láboga!”, „Loboga!”, „Łoloboga!”, „Dla Boga!” – to wyrażenie może mieć wiele form. Nic dziwnego, że wyraża więcej niż tysiąc słów.
„Wilku, zjedz diabła!”
23-11-2017
Wilk w tradycji symbolizował dzikość, ciemność i wszelki grzech. Warto jednak pamiętać, że nie zawsze był utożsamiany ze złem i w niektórych podaniach występuje jako pogromca diabła!
Słowo dnia: purec
06-11-2017
Po Żydach-mieszkańcach Puszczy Sandomierskiej zostały głównie lepiej lub gorzej zachowane synagogi i cmentarze. Ślady wspólnego życia zostały także w języku. Niektóre przetrwały do dziś.
Stanisław Stępień (1934–2017)
21-09-2017
12 września zmarł Stanisław Stępień, harmonijkarz, fujarkarz, wykonawca i twórca piosenek.
Słowo dnia: palamenter
3-07-2017
Cieká jak palamenter – usłyszymy to powiedzenie wśród Lasowiaków jeszcze i dziś. Co oznacza i skąd się wzięło?
O miłosnym nasięźrzale (nie)pospolitym
21-06-2017
Bohater tego artykułu nazywany był przez Glogera „miłośniczą”. Badacz opisuje ją jako roślinę, która miała magiczne właściwości i była wykorzystywana w praktykach miłosnych.
Skrzypce piekła warte
01-06-2017
Skrzypce to chyba jeden z najpopularniejszych instrumentów. Któż by pomyślał, że dawniej skrzypkowie ludowi zaprzedawali duszę diabłu, by grać na nich z szatańską sprawnością.
Cymbały, zwonki brzmiące
30-05-2017
Tak o nich piszą: „w kapelach słyszane są niczym harmoniczna mgła, wypełniająca przestrzeń dźwiękową między liniami basową a melodyczną”
Gdzie basy zginęły i jak wracają
25-05-2017
Podobne do wiolonczeli basy były kiedyś w kapeli weselnej nieodzowne. Podkreślały rytm i służyły jako… skarbonka.
Słowo dnia: Pana kropić
19-04-2017
„Pana kropić” – ten zwrot nie miał nic wspólnego z wodą ani kropieniem. Wiązał się za to ze stanową solidarnością i poczuciem godności.
Na Kazimierza dzień się z nocą przymierza
03-03-2017
W tradycji ludowej wspomnienie św. Kazimierza kojarzyło się nieodparcie z pożegnaniem zimy i nadejściem oznak wiosny.
Słowo dnia: baciar
28-02-2017
Baciary nie orzą, baciary nie sieją… Co zatem baciary robią? Oto jest pytanie! Odpowiedź na nie znajdziecie w tym przeuroczym artykule!
Eksponat miesiąca: normafon
13-02-2017
Wygląda jak saksofon, ale to nie jest saksofon. To ciekawy wynalazek czeskich majstrów oraz część historii jazzu i… orkiestry dętej w Jeżowem.
Od pioruna i od wilka…
02-02-2017
Dlaczego trzeba 2 lutego przynieść z kościoła zapaloną gromnicę i wypalić nią krzyż na framudze drzwi?
Gdzie święta Agata, tam bezpieczna chata
02-02-2017
Nie bosak, nie tłumnica, nie konewka z wodą, a sól świętej Agaty była najskuteczniejszym środkiem przeciwpożarowym dawnej wsi. Kim była święta chroniąca przed ogniem?
Słowo dnia: tatarka
16-01-2017
"Gdzie bursztynowy świerzop, tatarka jak śnieg biała…" – tak mógłby brzmieć fragment Inwokacji, gdyby Adam Mickiewicz, zamiast na Litwie, urodził się w Puszczy Sandomierskiej.
Kropielnica (aspersorium)
30-12-2016
W naszym ETNOnotatniku przeczytacie o historii kropielnicy z rzochowskiego kościoła. Zapraszamy!
Tu szczęście będzie, gdzie drab przybędzie
29-12-2016
Zwyczaj kolędniczych wędrówek po domach i głoszenia radosnej nowiny o narodzinach Chrystusa znany był na ziemiach polskich już w XVI wieku.
Requiem, czyli o Dniu Zadusznym
27-10-2016
Aż do połowy lat 60. XX w. w głoszonych 2 listopada tekstach liturgicznych ukazywano Boga jako surowego i sprawiedliwego sędziego.
Słowo dnia: borówka
22-06-2016
Zaczyna się sezon na leśne owoce. W gąszczu różnych nazw można pogubić się zupełnie jak w lesie.
Słowo dnia: Lasowiak
27-05-2016
Lasowiacy, Lesioki, Borowcy, Grębowiacy, Mazurzy… – jak nazywali się mieszkańcy dawnej Puszczy Sandomierskiej? Sprawa jest bardziej złożona niż mogłoby się wydawać.
Msza trydencka
13-05-2016
Odprawiana po łacinie i tyłem do wiernych msza trydencka jest we współczesnym Kościele katolickim spotykana rzadko. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu była podstawowym rytem. Czym jest tradycyjna forma rytu rzymskiego?
Słowo dnia: kocirba
20-04-2016
Kocirba – jej zapach potrafi oszołomić. Podobnie jak różnorodność nazw, które ją oznaczają.
Skąd się wzięła nasza chrzcielnica?
15-04-2016
Chrzcielnica jest jednym z najważniejszych elementów wyposażenia kościoła. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że to ozdobne, zazwyczaj marmurowe naczynie przeszło znaczącą ewolucję.
Słowo dnia: łupirz
30-03-2016
Łupirz – to określenie niegrzecznego dziecka. Ale również część kultury, w której wychowywanie dzieci wyglądało zdecydowanie inaczej niż dzisiaj.
Nie tylko pisanki
21-03-2016
Co wspólnego ma palma z krową? Kiedy dusze zmarłych grzeją się przy ogniu? Dlaczego panny lubiły być oblewane wodą? Dla naszych przodków odpowiedzi były oczywiste.
Na święty Józwa przez pole bruzda
17-03-2016
Powrót wiosny to czas magicznych obrzędów i wróżb. Jak przewidzieć, jaka będzie w tym roku pogoda i jakie będą plony?
Słowo dnia: Kosiarze
14-03-2016
Mieszkańcy dawnej wsi większość swoich wysiłków poświęcali ziemi. Nie znaczy to, że nie lubili patrzeć w niebo i nie myśleli o gwiazdach.
O mieszkankach wsi u progu XX wieku
08-03-2016
Aż trudno uwierzyć, że jeszcze sto lat temu miejsce kobiety było w domu, co najwyżej na targu. Jak nasze przodkinie sobie z tym radziły?
Na Gromnice z dachów ciecze
02-02-2016
2 lutego dobrze przynieść z kościoła zapaloną gromnicę. Taka świeca ma magiczne właściwości i może ochraniać nasz dom - tak przynajmniej mówili nasi przodkowie.
Jak baby w tłusty czwartek hulały
28-01-2016
Tradycje związane z końcem karnawału nie oznaczały dla kobiet siedzenia w kuchni i smażenia pączków. Kobiece hulanki przyćmiewały dzisiejsze imprezy. A wszystko za sprawą pewnego wójta…
Noworoczne draby
31-12-1015
Draby to noworoczna forma kolędowania. Przebierańcy zaczynali chodzić po domostwach już w Sylwestra koło północy.
Idą, idą kolędnicy
28-12-1015
Święta się skończyły, ale zaczął się sezon na kolędowanie. I chociaż kolędnicy lubią psocić, pamiętajmy - przynoszą szczęście!
Na szczęście, na zdrowie, na ten święty Szczepan
23-12-2015
W dniu świętego Szczepana bogata obrzędowość skupiała się wokół zaklinania urodzaju oraz zapewnianie zdrowia w nadchodzącym nowym roku.
Jak szykowano się do świąt?
21-12-2015
Do świąt już tylko kilka dni. Przed Lasowiakami i Rzeszowiakami ostatnie przygotowania. Najwyższy czas na bielenie chałupy i zmielenie zboża!
O maku słów kilka
15-12-2015
Trudno sobie wyobrazić wigilijny stół bez maku. Nic dziwnego – mak przydawał się naszym przodkom od setek lat w kuchni i do… zabiegów magicznych.
Wspomnienie św. Łucji
02-12-2015
Dzień, którego patronką jest św. Łucja, wypada na 13 grudnia.
Wróżby andrzejkowe
27-11-2015
Wigilia św. Andrzeja przypadająca 29 listopada w tradycji ludowej była czasem niezwykłym, pełnym magii i zabiegów wróżebnych.
Przyszedł listopad
03-11-2015
Chyba nietrudno zgadnąć, skąd wzięła się nazwa dla tego jesiennego miesiąca.
Gdy dusze zmarłych...
28-10-2015
1 listopada przypada dzień Wszystkich Świętych, zaś 2 listopada jest Dniem Zadusznym. Poczytajcie, co o tym czasie piszą etnografowie.
Wrzeszczy wrzesień, że już jesień!
02-09-2015
Wrzesień to czas przejścia lata w jesień. Dowiedzcie się, skąd pochodzi nazwa tego przepięknego miesiąca.
Dożynki
18-08-2015
Dożynki (zwane także wieńcowinami lub obżynkami) to święto zakończenia żniw.
W sierpniu każdy kwiat woła...
12-08-2015
15 sierpnia obchodzone jest święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, potocznie zwane świętem Matki Boskiej Zielnej.
Matka Boska Jagodna
29-06-2015
Zgodnie z ludowym kalendarzem 2 lipca przypada święto Matki Boskiej Jagodnej, opiekunki matek i ciężarnych kobiet.
Ku czci Najświętszego Sakramentu
01-06-2015
Boże Ciało to ludowa nazwa kościelnego święta ku czci Najświętszego Sakramentu. Wypada ono w czwartek po dniu Trójcy Świętej.
Strona 1 z 2
- Start
- poprz.
- 1
- 2
- nast.
- Zakończenie
